Αν αναζητάς την ψυχή της παλιάς αθηναϊκής εξοχής, η Πλατεία Πλατάνου στην Κηφισιά είναι το ιδανικό σημείο για να την ανακαλύψεις.
Αυτή η ιστορική πλατεία, που κάποτε αποτελούσε το κεντρικό σημείο συγκέντρωσης των παραθεριστών, φιλοξενεί μέσα της μια πλούσια ιστορία γεμάτη εικόνες από επισκέπτες και επιφανείς προσωπικότητες, που βρήκαν στην περιοχή αυτή ένα καταφύγιο μακριά από το κέντρο της Αθήνας.
Η Πλατεία Πλατάνου στην Κηφισιά δεν αποτελεί πλέον έναν τόπο συνάντησης, ούτε είναι το ήσυχο καταφύγιο της τότε εποχής, όταν η περιοχή λειτουργούσε ως εξοχικός προορισμός αρχικά, κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας για τον τούρκικο πληθυσμό και μετέπειτα για επιφανείς παραθεριστές από την Αθήνα. Παρόλο που η σημερινή εικόνα της πλατείας έχει αλλάξει, το ιστορικό της βάρος παραμένει ζωντανό, συνδέοντας το παρόν με το ένδοξο παρελθόν της, όταν αποτελούσε το διαμάντι για τα Βόρεια Προάστια της Αθήνας. Ας κάνουμε ένα ταξίδι πίσω στον χρόνο και ας ανακαλύψουμε πώς η πλατεία αυτή καθόρισε την κοινωνική ζωή μιας ολόκληρης εποχής.
Η Άνοδος της Κηφισιάς και ο Ιστορικός Πλάτανος
Μετά την Ελληνική Επανάσταση του 1821 και την επιστροφή των ελληνικών πληθυσμών στην περιοχή, κατέφτασαν στο καταπράσινο χωριό της Κηφισιάς νέοι κάτοικοι ανάμεσά τους και γνωστά ονόματα της εποχής όπως οι οικογένειες Σούτσου, Μαυρομιχάλη, Μπότσαρη αλλα και η Δούκισσα της Πλακεντίας και ο Βασιλιάς Όθωνας ο οποίος πέρασε εκεί πολλά καλοκαίρια. Επίσης ο Παύλος Μελάς έχτισε εκεί την εξοχική κατοικία του το 1894. Τότε η Κηφισιά ήταν πολύ διαφορετική από τώρα. Ήταν ένα μικρό χωριό μέσα στο πράσινο, με λίγα σπίτια, χωρίς συγκοινωνία και εμπορικούς δρόμους. Στην Ελληνική Απογραφή του 1879 απαριθμούσε μόλις 652 κατοίκους!
Η πλατεία Πλατάνου αποτελούσε το κεντρικό σημείο συγκέντρωσης των παραθεριστών της Κηφισιάς, με τον πελώριο πλάτανο από όπου πήρε και το όνομά της και το τζαμί να δεσπόζει δίπλα με την περίφημη οθωμανική κρήνη.
Μάλιστα από την πλατεία Πλατάνου πέρασε και ο γνωστός παραμυθάς Χανς Κρίστιαν Άντερσεν. Συγκεκριμένα την επισκέφθηκε το Πάσχα του 1841 και αναφέρει την εμπειρία του στο «Οδοιπορικό στην Ελλάδα»:
«Κάτω από το δένδρο, στο παχύ γρασίδι απλώσαμε τις κάπες μας, αραδιάσαμε τα μπουκάλια με το κρασί και ριχτήκαμε στο φαγοπότι έχοντας γύρω μας ελληνοπούλες που ζήλευαν τα αρτύσιμα φαγητά μας, μιάς που βρισκόμασταν σε περίοδο νηστείας. Έπειτα πήραμε ένα γραφικό μονοπάτι του δάσους. Τα ρυάκια κελάρυζαν δίπλα μας…»
Το δέντρο αυτό του Άντερσεν δεν είναι άλλο από τον πανύψηλο, αιωνόβιο πλάτανο, από τον οποίο η πλατεία πήρε το όνομά της. Ο πλάτανος αυτός δεν ήταν μόνο σύμβολο της φυσικής ομορφιάς της Κηφισιάς, αλλά και της ίδιας της πλατείας, που υπήρξε το επίκεντρο της κοινωνικής και πολιτιστικής ζωής της περιοχής. Ένα πραγματικά τεράστιο δέντρο με μεγάλα κλαδιά που χάριζαν απλόχερα την σκιά τους στους παραθεριστές.
Η περιοχή αναπτύχθηκε περισσότερο με τη χάραξη του κεντρικού δρόμου που ένωσε την Κηφισιά με την Αθήνα (περίπου η διαδρομή της σημερινής Λεωφόρου Κηφισίας) από Βαυαρούς μηχανικούς τη δεκαετία του 1830, αλλά και την έλευση του Θηρίου, του ιστορικού ατμοκίνητου τρένου που ένωνε την Κηφισιά με την πλατεία Λαυρίου στην Αθήνα και λειτούργησε για πρώτη φορά το 1885.
Η διαδρομή τότε ήταν πανέμορφη, καθώς δεν υπήρχε το σημερινό αστικό τοπίο, αλλά μια καταπράσινη διαδρομή με θέα τις πλαγιές της Πάρνηθας και της Πεντέλης. Το τρένο έδωσε την ευκαιρία στις Αθηναίες και τους Αθηναίους να επισκέπτονται εύκολα και γρήγορα την Κηφισιά, αναπτύσσοντας το προάστιο της Αθήνας σε έναν παραθεριστικό προορισμό.
Η Πλατεία Πλατάνου έγινε σημείο συνάντησης, προσελκύοντας ανθρώπους από όλη την Αθήνα. Στο κάτω μέρος της δημιουργήθηκε το Άλσος της Κηφισιάς, ενώ στο πάνω, το ιστορικό ξενοδοχείο Μελά.
Το Ξενοδοχείο Μελά: Ένα Σύμβολο Πολυτέλειας και Κοσμοπολιτισμού
Στην Πλατεία Πλατάνου έδρευε το ιστορικό ξενοδοχείο Grand Hotel de Kifisia, γνωστό και ως Ξενοδοχείο Μελά, το οποίο χτίστηκε το 1885 σε σχέδια του Ερνέστου Τσίλλερ. Χτίστηκε αρχικά ως εξοχική κατοικία του βουλευτή και δημάρχου Αθηναίων Μιχαήλ Μελά, πατέρα του μακεδονομάχου ήρωα, ενώ μετατράπηκε σε ξενοδοχείο το 1897.
Ένα από τα πιο φημισμένα ξενοδοχεία της εποχής, το Grand Hotel φιλοξενούσε πολιτικούς, επιχειρηματίες, καλλιτέχνες και άλλους επιφανείς Αθηναίους που απολάμβαναν τη θέα της πλατείας. Η πολυτέλεια και η φινέτσα του ξενοδοχείου έδιναν έναν κοσμοπολίτικο αέρα στην πλατεία, καθιστώντας την Κηφισιά ελκυστικό προορισμό για την υψηλή κοινωνία της εποχής.
Το Άλσος της Κηφισιάς
Μετά την έλευση του τρένου στην Κηφισιά, το δημόσιο αγόρασε μια μεγάλη έκταση 25 στρεμμάτων από τον σταθμό έως την πλατεία Πλατάνου, από τον εύπορο Κωνσταντινουπολίτη έμπορο Στέφανο Γεωργαντά και την παραχώρησε στην Σιδηροδρομική εταιρία η οποία τη μετέτρεψε από μια περιοχή με αμπέλια και χοιροστάσια, στο πανέμορφο Άλσος Κηφισιάς, έναν γαλλικό κήπο με ψηλούς φοίνικες, όμορφα δέντρα και λουλούδια.
Οι Αθηναίοι και Αθηναίες της εποχής επισκέπτονταν το Άλσος για βόλτα και παγωτό. Μεταξύ άλλων στο Άλσος έχουν βρεθεί οι Βενιζέλος, Δροσίνης, Δηλιγιάννης και Μπενάκης.
Το 1910 προστέθηκε στην πλατεία πλατάνου και ο χαρακτηριστικός υδατόπυργος, ένα Μνημείο Βιομηχανικής Αρχαιολογίας που κατασκευάστηκε το έτος 1910 και τοποθετήθηκε στην πλατεία Πλατάνου για το πότισμα του Άλσους. Ο υδατόπυργος αναπαλαιώθηκε και συντηρήθηκε πρόσφατα, χαρίζοντας άλλον έναν ιστορικό, συνδετικό κρίκο της πλατείας με το παρελθόν της.
Η Σύγχρονη Εικόνα της Πλατείας
Με την πάροδο του χρόνου και την επέκταση του αστικού ιστού, η Πλατεία Πλατάνου άλλαξε δραστικά. Ο ιστορικός πλάτανος που κάποτε σκίαζε την πλατεία άρχισε να ξεραίνετε μέχρι να μείνει μόνο ο κορμός του και να κοπεί οριστικά το 1956. Το τζαμί κατεδαφίστηκε τη δεκαετία του 1890 και το τμήμα του μουσουλμανικού τεμένους που έχει απομείνει στις μέρες μας είναι γεμάτο γκραφίτι, ώστε τίποτα δεν μαρτυράει πλέον την παρουσία του στους περαστικούς. Η περιοχή γύρω της έχει χάσει τη φυσική ηρεμία της, με τους κεντρικούς δρόμους και την κίνηση να κυριαρχούν στο τοπίο, με μια ευχάριστη όαση να αποτελεί το αγαπημένο μας Άλσος της Κηφισιάς.
Συμβολικό σημείο της πλατείας Πλατάνου έγινε αργότερα το κουβούκλιο του τροχονόμου που ρύθμιζε την κίνηση στην περιοχή, με αποτέλεσμα να γίνει γνωστό το σημείο και ως «Τροχονόμος». Ωστόσο, παρά τις αλλαγές, η πλατεία εξακολουθεί να διατηρεί μια ξεχωριστή θέση στη μνήμη των κατοίκων και στη συλλογική ιστορία της Κηφισιάς.
Για όσους θέλουν να γευτούν μια πινελιά από την παλιά Κηφισιά, το κοντινό Άλσος Κηφισιάς προσφέρει έναν χώρο περιπάτου μέσα στο πράσινο, ιδανικό για βόλτες και μια «ανάσα» φυσικού τοπίου, μακριά από την πολύβουη καθημερινότητα της πόλης.
Η Πλατεία Πλατάνου, παρά τις αλλαγές, παραμένει ένα κομμάτι της ιστορίας της Κηφισιάς και της πολιτιστικής κληρονομιάς της περιοχής. Από τον πλάτανο που αποτέλεσε σύμβολο της πλατείας, μέχρι το κοσμοπολίτικο ξενοδοχείο Μελά που έφερε την «αφρόκρεμα» της Αθήνας στην καρδιά της και το Άλσος-κόσμημα για την περιοχή, η πλατεία αυτή συνεχίζει να αφηγείται ιστορίες και παραμένει σημείο αναφοράς για τους κατοίκους και τους λάτρεις της ιστορίας των βορείων προαστίων.